Een heruitgave van een vergeten Amerikaans boek uit 1965 leidt tot oplagecijfers
zoals men die in ons land zelden ziet. Meer dan 150.000 exemplaren vonden tot
nu toe hun weg naar het Nederlandse lezerspubliek. En dat is opvallend voor een
boek dat door z’n trage verteltempo niet alleen wat gedateerd aandoet anno nu, maar
ook nog eens een onopvallende hoofdpersoon met een onsuccesvol leven tot
onderwerp heeft. Het soort leven dat je niet op Facebook etaleert. William
Stoner studeert en doceert vervolgens zijn leven lang Engelse letterkunde aan
de universiteit van Missouri, maar zonder ooit echt een carrière op te bouwen. Zijn
huwelijk is een mislukking, zijn enige dochter raakt van hem vervreemd, zijn
liefdesrelatie met een veel jongere studente wordt gedwarsboomd. Uiteindelijk
sterft hij in anonimiteit.
Een vergeten parel
John Williams schreef dit boek
in 1965. Nadat zeven uitgevers het manuscript hadden afgewezen, gaf Viking
Press het uit. Er werden slechts 2000 exemplaren verkocht. Aan de ontvangst
destijds lag dat overigens niet: die was positief. Williams’ volgende roman, Snow (1972), werd bekroond met de
National Book Award. Naar aanleiding van de hernieuwde aandacht voor de auteur en
daarmee voor zijn eerdere werk vroeg een journalist van The Financial Times zich over Stoner
af: ‘Why isn’t this book more famous?’ Sindsdien zijn er elk decennium wel
journalisten geweest die zijn oeuvre bejubelden en uitgevers die herdrukken
lieten verschijnen. Een doorbraak bleef echter uit.
Tot in 2006 Stoner werd heruitgegeven in de
klassiekerreeks van de New York Review of
Books. Er volgden extatische kritieken, zoals die ene van The New York Times die nu op het omslag
van de Nederlandse vertaling prijkt: ‘Een perfecte roman, zo prachtig verteld,
zo schitterend geschreven en zo hartverscheurend dat hij je de adem beneemt.’
De verkoop begon te lopen. Acteur Tom Hanks zei er iets over, dat helpt ook.
Twee jaar geleden was uitgever
Oscar van Gelderen van het Nederlandse uitgeefhuis Lebowski Publishers in New
York en kwam met het boek in aanraking. Hij las het in één nacht uit en was
overdonderd:
‘Soms, heel soms, krijg je als uitgever een boek in handen, out of the blue, een boek dat je
wegblaast, dat je verbijstert, dat je in je diepste wezen raakt, en doet
beseffen waarom het nobele beroep van uitgever het mooiste vak op de wereld is.
Een boek dus, waarvan je na lezing denkt: dit moet iedereen lezen.’
Dit schreef hij in een brief die
hij, vergezeld van een leesexemplaar, aan alle boekhandels stuurde. Hij had de
rechten voor een luttele 2500 dollar gekocht en het werk in zijn catalogus op
nummer 1 gezet. Inmiddels was het boek ook al in Israël en Frankrijk in
vertaling verschenen, met succes.
Marketing
Van Gelderen besluit de roman
niet als een typische klassieker uit te geven. Hij kiest voor een
onconventioneel omslag. Waar we in de lange, wat klunzige gestalte op het
omslag van de Amerikaanse editie uit 2006 de jonge Stoner moeiteloos herkennen,
zou de kop van een oude, gekerfde man zowel van een wijze Griek als van een
Amsterdamse zwerver kunnen zijn. Maar de nieuwsgierigheid is gewekt. Je wilt
weten wat er met die man is en pakt het boek op van de stapel. Ontwerpbureau
Dog and Pony won er de Libris Beste Boekomslag van 2012 mee.
Dat iconische beeld doet het
goed. Onder andere in een campagne via social
media, waarin beeld uiteindelijk belangrijker is dan tekst. Een aanbeveling
in DWWD doet de rest. Op de site www.stoner.nu verzamelt Lebowski alle lof over Stoner:
van Grunbergs ‘Voetnoot’ in de Volkskrant
– ‘Als u een boek wilt lezen dat uw leven gaat veranderen, lees dan Stoner’ – tot tweets van bekende en minder bekende Nederlanders dat ze met Stoner naar bed gaan. Vanaf dat moment
verkoopt het boek zichzelf.
Een goede marketing kan de
aandacht op een titel vestigen, uiteindelijk moet die wel zelf iets te bieden
hebben. De vraag blijft dan ook waarom juist dit boek zo’n succes werd. Er
gebeurt immers niet veel in de roman. De uitgever wijst daar nota bene op in de
flaptekst:
‘Stoner is een onwaarschijnlijk
mooi geschreven roman over het weinig opzienbarende leven van een weinig
opzienbarende man.’
En ook critici benadrukken het,
zoals Auke Hulst in NRC Handelsblad:
‘Een spectaculair onspectaculaire roman over het leven van een weinig
opmerkelijke man, vormgegeven in bijna perfecte en precieze taal, met een
ingetogen wijsheid die de ziel raakt.’
Het aantrekkelijke zit dus in
de stijl en de wijze van vertellen. Maar die is kalm en mist het hoge
vertelritme waaraan we inmiddels gewend zijn. Joost Houtman vraagt zich in De Morgen daarom af of we na de
culinaire hype van slow food nu toe
zijn aan de literaire variant van slow
reading.
De kern van het leven
Ook de roman zelf wekt al op de
eerste pagina de suggestie dat er een onbeduidend leven beschreven gaat worden.
In enkele droge en ontmoedigende zinnen vat Williams de loopbaan van de
hoofdpersoon samen:
‘Hij kreeg geen hogere functie dan die van universitair docent, en weinig
studenten konden zich hem na afloop van zijn colleges duidelijk voor de geest
halen.’
Om vervolgens driehonderd
pagina’s lang te wijden aan dat leven van William Stoner, van zijn geboorte in
1891 tot aan zijn dood in 1956. Met grote precisie beschrijft hij zijn eenzame
jeugd in een arm boerengezin, zijn ontluikende liefde voor de Engelse
literatuur, de ontmoeting met zijn vrouw Edith, hun huwelijk dat al snel een
vergissing blijkt, haar lethargie waardoor hij de zorg voor hun dochtertje
Grace op zich neemt. Maar ook de besloten academische wereld, zijn
studievrienden van wie er één omkomt tijdens de Eerste Wereldoorlog, zijn
liefdesverhouding met Katherine Driscoll, zijn lafheid soms, zijn trouw.
En langzaam dringt al lezende
het besef tot je door dat niet de mislukking bepalend is voor het leven van
Stoner, maar de liefde. Liefde voor de jonge Edith, voor zijn dochter, voor
Katherine. Maar bovenal liefde voor zijn vak, het doceren van literatuur.
‘Hij was bezig met datgene waarmee hij bezig wilde zijn, hij had enige
aanleg voor wat hij deed, hij had een zeker mate van inzicht in het belang van
de taak die hij vervulde.’
Aldus de auteur in een van de
zeldzame interviews die hij heeft gegeven. Dit gevoel voor een vak verschaft
Stoner zijn identiteit, maakt hem tot wie hij is.
Op zijn sterfbed – een
prachtige en vooral ontroerende scène – realiseert Stoner zich dat een gevoel
van vergeefsheid samenhangt met gekoesterde verwachtingen. Maar ook dat dat
gevoel geen recht doet aan het leven zoals dat door hem is geleefd. En plotseling
‘werd hij zich van zijn eigen identiteit bewust, en hij voelde de kracht ervan.
Hij was zichzelf, en hij wist wat hij was geweest.’
Dit inzicht relativeert het
belang van succes of falen, van geluk of ongeluk. Het verzoent met het leven
zoals het was. Zeker in deze tijden van crisis, zeker in een wereld gedomineerd
door social media waarin veel om de
buitenkant draait, is dit pleidooi voor authenticiteit voor veel lezers een
hart onder de riem.
Het succes herhaald?
Deze week is bij Lebowski Publishers de
Nederlandse vertaling van Butcher’s
Crossing verschenen, eveneens van de hand van John Williams. De marketing van
deze westernroman speelt uiteraard handig in op het succesverhaal van Stoner. En misschien is Butcher’s Crossing zelfs wel het betere
boek van de twee. Maar of het succes van Stoner
geëvenaard zal worden, betwijfel ik. Want dat ligt uiteindelijk niet besloten
in de hoge verkoopcijfers van het boek, maar in het leven van de hoofdpersoon,
dat aan tienduizenden mensen troost heeft geboden. 
